وقتی کمپانی هند شرقی تاسیس شد در اساسنامه این شرکت آمده بود: «مجموعه ای از شرکای تجاری لندن که در هند شرقی بازرگانی می کنند.» بریتانیایی ها با این شرکت ابتدا خرید و فروش کالاهایی مثل پنبه، ابریشم، رنگ نیل، نمک، ادویه، چای و تریاک را به دست گرفتند. سپس برای امنیت تجارت خودشان ارتشی ۲۶۰ هزار نفره را آماده کردند که دو برابر تعداد افراد نیروی زمینی وقت بریتانیا بود و با آن عملا زمام شبه قاره را تا دهه ها به دست گرفتند.

کمپانی هند شرقی تلاش خودش برای تجارت با هند را در سال های ابتدایی قرن هفدهم و برای پایان دادن به انحصار تجارت دریایی پرتغالی ها آغاز کرد. آنها در آغاز با اخذ امتیازات و جلب رضایت حاکمان و حکمرانان محلی کار خودشان را آغاز کردند اما رفته رفته تا حدی جای پایشان را محکم کردند که پس از سال ها نبرد توانستند سلسله فارسی زبان گورکانی را منقرض کنند تا بزرگ ترین امپراطوری مسلمان شرق آسیا برای همیشه از قلمرو سرزمین های اسلامی خارج شوند. حالا از آن زمان فقط تاج محل باقی مانده و سکه های دو اشرفی کمپانی هند شرقی که به زبان فارسی ضرب شده اند.

تاریخ برای هندی ها در حال تکرار شدن است اما این بار جنس استعمار متفاوت شده و پای رسانه در میان است. از سال ۲۰۱۶ کمپانی نتفلیکس شعبه هندوستان خودش را تاسیس کرد تا با همکاری بالیوود آثار جدیدی را به بازار میلیاردی هند عرضه کند. در ماه مارچ ۲۰۱۷ مدیر عامل نتفلیکس رید هستینگز و مدیر محتوایی آن تد ساراندوس برای شام به عمارت شاهرخ خان در بمبئی رفتند. کسی که طرفدارانش از او با عنوان «پادشاه بالیوود» یاد می‌کنند. چند ماه بعد از این دیدار کمپانی شاهرخ خان، «رد چیلیز اینترتینمنت» اعلام کرد که یک سریال اختصاصی برای نتفلیکس خواهد ساخت تا با کمک این سرویس پخش اینترنتی فیلم، مخاطب جهانی پیدا کند. اگرچه بالیوود برای گسترش خودش علاقه زیادی به همکاری با شرکت های پخش آمریکایی دارد اما به نظر می رسد داشتن پایگاهی در هند برای شرکت های آمریکایی هم حیاتی و دلپذیر است. زیر ساخت های پخش ویدیو در شبه قاره پیشرفت قابل توجهی پیدا کرده و همین مسئله باعث گسترش سرویس های پخش اینترنتی شده است. مدیا پارتنرز اژیا، یک گروه تحقیقاتی منطقه ای برآورد کرده که تا سال ۲۰۲۳ ارزش بازار هندوستان به عدد ۱۸ میلیارد دلار می رسد. عددی که برای تسلط به آن دیزنی، آمازون و نتفلیکس با هم رقابتی سرسام آور دارند.

اجازه بدهید با ذکر چند مثال مفهوم رقابت را عینی تر کنیم: در ماه فوریه همین امسال هستینگز اعلام کرد توقع دارد که ۱۰۰ میلیون مشترک بعدی نتفلیکس را هندی ها تشکیل داده باشند. مدتی بعد ساراندوس شخصا به جشنواره نه چندان مشهور فیلم دهلی رفت تا فیلم «رم» آلفونسو کوارون، محصول جدید نتفلیکس را رونمایی و معرفی کند. این شرکت همین طور سفرهای تبلیغاتی برای ویل اسمیت، برد پیت و کریستین بیل فراهم کرد تا توجه بیشتری را به فعالیت های خودش در هند جلب کند. آنهایی که این سه بازیگر را می شناسند می دانند که چندان سابقه ندارد سفرهای شرق دور انجام دهند و به سختی تن به این نوع مسافرت های تبلیغاتی می دهند. از طرف دیگر دیزنی در حالی سال ۲۰۱۸ را به پایان می رساند که امسال پیشنهادی بالغ بر ۷۱.۳ میلیارد دلار برای خرید کمپانی فاکس قرن بیستم ارائه کرد. یکی از اهداف این پیشنهاد سرسام آور شبکه «استار ایندیا»ی هند بود که ۶۰ شبکه تلویزیونی از جمله گل سر سبد هند، «هات استار» را به عنوان زیر مجموعه خودش دارد. آمازون اما با وجود این که حدود ۳۰ اثر ارجینال هندی دارد اما اخیرا وبسایت خودش را به زبان هندی مجهز کرده که پیش بینی می‌شود مخاطبان سیستم پرایم ویدیوی آن را در دومین کشور پر جمعیت جهان به مراتب بالاتر ببرد. آنها قرار است به زودی زبان های تامیل و تلوگوی هند را هم اضافه کنند. این شرکت تا کنون محتواهایی با ۶ زبان از مجموع ۲۳ زبان اصلی که در هند صحبت می شود تولید کرده و قرار است روند مذکور ادامه داشته باشد.

ویکرام مالهورتا مدیرعامل سابق شرکت ویاکوم ۱۸، از استودیوهای سرشناس سینمای هند، معتقد است کشورش در پنج سال آینده مرکز اصلی تقاضای شبکه های پخش فیلم اینترنتی می باشد. چیزی که می تواند روی تقاضای فیلم های بالیوودی اثر منفی بگذارد و مردم شبه قاره را به سمت آثار هالیوودی سوق دهد.

گرایش شدید هندی ها به بازار پخش فیلم های اینترنتی عوامل متعددی دارد. در مرحله اول دسترسی آنها به اینترنت پرسرعت افزایش پیدا کرده است. به لطف واردات ارزان قیمت چینی ها از ۱.۳ میلیارد نفر جمعیت هندوستان امسال ۳۶ درصد به اینترنت پر سرعت دسترسی پیدا کرده اند. عددی که تا سال گذشته روی ۲۴ درصد بود. پیش بینی می شود این نرخ تا سال ۲۰۲۳ به ۵۸ درصد برسد که نشان می دهد چرا شرکتی که بازار این کشور را به دست بگیرد می تواند به بازاری با ارزش عددی حدود ۱۸ میلیارد دلار برسد. تعداد مخاطبان فیلم آنلاین در هند امسال به ۲۲۵ میلیون نفر رسیده و پیش بینی می شود در پنج سال آینده به ۵۵۰ میلیون نفر برسد. عددی که پایگاه مخاطبان هند را از کل جمعیت ایالات متحده آمریکا هم بیشتر می کند.

در چنین شرایطی اما غول صنعت پخش ویدیو در هند، یوتیوب است که یک دلیل تلخ دارد: فقر مردم این کشور. در حالی که سرانه درآمد روزانه هندی ها چیزی حدود ۴.۵ دلار است، مردم ترجیح می دهند از رسانه های رایگان استفاده کننده که در این میان یوتیوب از همه پرطرفدارتر است به طوری که ۴۰ درصد درآمد پخش ویدیوی آنلاین در هند به طور تقریبی مربوط به این شرکت زیر مجموعه گوگل است. در چنین شرایطی و به خاطر حضور شرکت هایی مثل نتفلیکس، آمازون و فیس بوک، شرکت ها و شبکه های هندی هم ترجیح می دهند برای سود بیشتر، محتوای خودشان را از یوتیوب بردارند و با افتتاح سیستم های پخش اختصاصی و VOD درآمدزایی کنند. مشکل بزرگ اما این است که اگر قرار باشد مخاطب هندی برای دیدن فیلم پولی هزینه کند، مطمئنا شانس شبکه های امریکایی مثل نتفلیکس و آمازون بیشتر از سیستم های پخش بومی است. چرا که هم کیفیت بالاتری دارند و هم تنوع محصولاتی را به مخاطب خودشان می دهند که هندی ها اصلا نمی توانند با آن رقابت کنند. البته هندی ها در زمان جام جهانی تلاش کردند تا با خرید حق پخش این رقابت ها مچ شبکه های آمریکایی را بخوابانند اما مسئله این است که رویدادی مثل جام جهانی به صورت مقطعی، هر چهار سال یک بار رخ می دهد و توانایی دائمی جذب مخاطب ندارد. ناتوانی سیستم های هندی در برابر مدل آمریکایی بدون شک باعث افزایش رویکرد مردم به فیلم های خارجی به جای فیلم های وطنی است. چیزی که می تواند نمود یک استعمار فرهنگی بزرگ با استفاده از سیستم های پخش ویدیوی آنلاین باشد.  

در میان VOD های موجود در هند موفق ترین شبکه با ۲۳ درصد سهم بازار، هات استار است که اگرچه ظاهری بومی دارد اما به زودی توسط دیزنی در اختیار گرفته می شود. این شبکه به جز توانایی پخش محتوای ارجینال هندی فیلم های فاکس قرن بیستم را هم پخش می کند و با خرید حق پخش محتوای شبکه هایی مثل HBO، CBS و کمپانی یونیورسال از آثار این کمپانی ها مثل «بازی تاج و تخت» یا «وست ورلد» هم مخاطب خودش را بدون بهره نمی گذارد. با خرید این شبکه توسط دیرنی به زودی محتوای آن حتی بیشتر هم آمریکایی خواهد شد. بعد از هات استار، یوتیوب با درصدی مشابه قرار دارد و پس از آنها هم نتفلیکس با ۱۴ و آمازون با ۶ درصد قرار گرفته اند.

اکنون نتفلیکس بالغ بر ۱ میلیون مشترک در هند دارد. آنها در ماه اکتبر ۱۷ سریال جدید برای آسیا را اعلام کردند که از این بین بیش از نیمی مخصوص هندوستان آماده می شود تا تعداد سریال های ارجینال هندی نتفلیکس را به عدد ۲۴ برساند. چالش این شبکه برای به دست آوردن مخاطب بیشتر احتمالا با ارزان کردن قریب الوقوع مبلغ اشتراک ماهیانه اش برطرف خواهد شد. اکنون در حالی که هات استار به صورت حداقل ۳ دلار در ماه می گیرد و آمازون ۱.۹۰ دلار، نتفلیکس ماهیانه از هر مشترک خودش حداقل ۶.۹۰ دلار می گیرد که عدد بسیار سرسام آوری برای هند محسوب می شود. هر چند با این شرایط باز مخاطبان و سهم بازار قابل توجهی دارد.

چالش پیش روی رسانه در هند رقابت بر سر VOD هایی است که خیلی راحت تر از سینما مخاطب را به خودشان جلب می کنند. چالش بر سر کمرنگ شدن سینمای بومی کشور و ارزش های آن. چالش برای دیدن سریال های هندی آمریکایی ساز و به تبع آن، دیگر محصولات هالیوودی. یک استعمار نو که جنگ نسل آینده را رقم می زند. چند سالی هست که با گسترش VOD ها ما در ایران هم به طرز بی سابقه ای رشد مخاطب سریال های آمریکایی را می بینیم. حالا بدون هیچ مشکلی ایرانی ها حتی به سریال های قدیمی هالیوودی مثل «سوپرانو» و «ساینفیلد» با بالاترین کیفیت دسترسی دارند. موافقان این پدیده معتقدند فیلم های سانسور شده شبکه هایی مثل فیلیمو، می تواند مخاطبان خصوصا نوجوان را از رفتن به سمت نسخه های بدون سانسور بازدارد و مخالفان معتقدند بر فرض درست بودن این ادعا باز سانسور نمی تواند تاثیر سبک زندگی و ارزش های غربی ترویج شده در این آثار بر روی مخاطب را کم کند. چیزی که به طور قطع می توان نتیجه گرفت این است که باید مطالعات بیشتری هر چه سریع تر روی شبکه نمایش خانگی خودمان صورت دهیم تا با مشخص شدن چالش ها و فرصت ها بتوانیم از این تیزی دو لبه نهایت استفاده را ببریم و حداقل ضرر را متحمل شویم. یادمان نرود، همین چند سال قبل بود که نتفلیکس وبسایت ایران خودش را هم بارگذاری کرد.

*تسنیم